BTYB - Ít ai biết rằng, có 7 chiến sĩ Việt Nam đã có mặt trong cuộc duyệt binh lịch sử ngày 7/11/1941 trên Quảng trường Điện Kremlin. Họ tiến thẳng ra mặt trận bảo vệ phòng tuyến Moskva và cùng Hồng quân Xô viết đánh đuổi phát xít Đức cho đến ngày chiến thắng lịch sử 9/5/1945.

Các chiến sĩ Hồng quân duyệt binh qua Quảng trường Đỏ, ngày 7-11-1941.

Một chi tiết thú vị xuyên suốt câu chuyện cảm động sau đây là trong 7 chiến sĩ Việt Nam được hai nhà nước Liên Xô (cũ) và Việt Nam vinh danh thì có 4 người quê ở Làng Sen và Hoàng Trù, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn (Nghệ An). Một người quê Hà Tĩnh, một người quê Thanh Hoá và một người quê tỉnh Hà Sơn Bình (cũ). Tất cả họ đều là học trò "bí mật" của Bác Hồ.

Đúng 8 giờ sáng 7-11-1941, từ các loa phát thanh vang lên giọng đọc trang trọng của phát thanh viên: “Toàn bộ các đài phát thanh của Liên Xô đang truyền tin. Đài Phát thanh Trung ương Moscow bắt đầu đưa tin từ Quảng trường Đỏ về cuộc duyệt binh của các đơn vị Hồng quân chào mừng kỷ niệm 24 năm Cách mạng Tháng Mười vĩ đại”.

Cuộc duyệt binh bắt đầu bằng màn trình diễn của các học viên Trường Pháo binh. Các chiến sĩ pháo binh và bộ binh, các chiến sĩ cao xạ và thủy thủ mang theo những lá cờ lớn đi dọc quảng trường. Tiếp đến là đội kỵ mã, đội xe ngựa lắp súng máy, xe tăng T-34 và KV. Cuộc duyệt binh kéo dài một giờ với sự tham gia của 28.467 người, trong đó có 69 tiểu đoàn, 6 đại đội kỵ binh được trang bị kiếm, 1 đại đội kỵ mã súng máy, 5 tiểu đoàn bộ binh cơ giới súng máy, 20 tiểu đoàn pháo binh, xe tăng, dân quân. Cuộc duyệt binh đã sử dụng 16 xe ngựa, 296 súng máy, 18 súng phóng lựu, 12 súng máy cao xạ, 140 pháo và 160 xe tăng. Sau cuộc duyệt binh, nhiều đơn vị xe tăng, xe cơ giới đã được chuyển ngay ra mặt trận phía tây của Moscow và được biên chế vào các sư đoàn.

Ngày 7-11-1941, lần đầu tiên Stalin có bài phát biểu tại cuộc duyệt binh. Tổng Tư lệnh tối cao của lực lượng vũ trang Xô viết dặn dò và cảm ơn các chiến sĩ - người bảo vệ. Ông đã so sánh năm 1941 với những năm khó khăn của cuộc nội chiến và nói một cách chắc chắn về chiến thắng sớm trước kẻ xâm lược.

Ngay sau khi rời Quảng trường Đỏ, các đơn vị đi thẳng ra chiến trường khi phát xít Đức đã áp sát Thủ đô Moscow.

Cuộc duyệt binh huyền thoại của các đơn vị quân đội Hồng quân trên Quảng trường Đỏ mãi mãi đi vào sử thi của lòng dũng cảm và chủ nghĩa anh hùng của nước Nga, của tinh thần anh dũng không thể khuất phục và sự bất khả chiến bại của các chiến sĩ dân quân tự vệ.

Từ bài báo vang tiếng ở Liên Xô

Nhân kỷ niệm chiến thắng của nhân dân Liên xô chống chủ nghĩa phát xít Đức 1941 - 1945, Đài Phát thanh Moskva - Ban Tiếng Việt phát động cuộc thi tìm hiểu về Hồng quân Xô viết… Ông Phan Xuân Thành - cán bộ Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh, hội viên Chi hội Hữu nghị Việt - Xô đã gửi bài: “Vương Thúc Tình - Chiến sĩ cách mạng Việt Nam tham gia chiến đấu bảo vệ thành phố Matxcova - Mùa Đông 1941”. Bài dự thi này làm rung động Đài Phát thanh Moskva và các báo chí Liên xô lúc bấy giờ.

Ngay sau đó, nhờ sự vào cuộc của Đài Phát thanh Moskva, Hội Hữu nghị Liên Xô - Việt Nam, các nhà sử học Nga và Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh đã tìm thêm tên tuổi của 4 chiến sĩ quốc tế Việt Nam tham gia chiến đấu trên tuyến phòng thủ Thủ đô Moskva mùa Đông năm 1941.

Trong số 5 người được tặng huân chương, kỷ niệm chương và truy tặng Bằng Tổ quốc ghi công, có ông Lý Phú San, tên thật là Lê Phan Chân, quê ở Hà Sơn Bình (nay thuộc xã Tân Ước, huyện Thanh Oai, Hà Đông, thành phố Hà Nội), đã phục vụ trong một quân y viện của một đơn vị Hồng quân Liên Xô vùng ngoại ô Moskva. Năm 1941, khi quân phát xít tấn công Liên Xô, Lý Phú San nộp đơn xin nhập ngũ nhưng không đủ sức khỏe nên được giao chăm sóc thương bệnh binh trong quân y viện, ông đã không chỉ một lần hiến máu cứu người. Đêm đêm, Lý Phú San cùng đồng đội luân phiên trực ở trạm phòng không, cảnh báo lúc máy địch xuất hiện, dập tắt đám cháy do bom phát xít gây ra. Năm 1945, ông được Chính phủ Liên Xô tặng thưởng huy chương “Vì lao động quên mình trong thời kì chiến tranh chống phát xít Đức”. Vào đầu thập niên 1950, Lý Phú San làm Giám đốc sân vận động ở Sverdlovsk, nay là Ekaterinburg. Năm 1956, ông trở về Việt Nam, làm việc ở Đài phát thanh Mễ Trì (Hà Nội), Đại sứ quán Liên Xô rồi qua đời năm 1980, thọ 80 tuổi.

Ông Lý Phú San và các đồng nghiệp tại nhà máy ở Sverdlovsk.

Ngày 12/12/1986, Đoàn Chủ tịch Xô viết tối cao Liên Xô đã có quyết định tặng thưởng Huân chương Chiến tranh vệ quốc hạng Nhất, Kỷ niệm chương chiến thắng phát xít Đức cho 5 chiến sỹ Việt Nam: Vương Thúc Tình, Lý Nam Thanh, Lý Thúc Chất, Lý Anh Tạo và Lý Phú San “Vì lòng dũng cảm và gan dạ trong các cuộc chiến đấu chống bọn phát xít Đức xâm lược trên tuyến phòng thủ thành phố Matxcơva”.

Sắc lệnh của Đoàn Chủ tịch Xô Viết tối cao Liên Xô về việc tặng thưởng Huân chương Chiến tranh vệ quốc hạng Nhất cho các chiến sĩ quốc tế Việt Nam (bên phải là bản dịch sang tiếng Việt).

4 người còn lại thuộc Trung đoàn quốc tế OMCBON, quê ở Nghệ An, trong đó có 3 người được tổ chức truy điệu, tặng "Bằng Tổ quốc ghi công", "Huân chương Chiến tranh vệ quốc hạng Nhất" và Kỷ niệm chương vào ngày 27/7/1987 tại xã Kim Liên, huyện Nam Đàn. Đó là các ông: Lý Nam Thanh, tên thật là Nguyễn Sinh Thản, sinh năm 1908 tại Làng Sen; Lý Thúc Chất, tên thật là Vương Thúc Thoại, sinh năm 1910 tại Làng Sen; Lý Anh Tạo, tên thật là Hoàng Thế Tự, sinh năm 1910 tại làng Hoàng Trù, tất cả đều ở xã Kim Liên, huyện Nam Đàn.