BTYB - Hàng năm cứ vào dịp cuối tháng Giêng và 3 ngày đầu của tháng 2 âm lịch, lễ hội Tết rừng Nà Hẩu của đồng bào dân tộc Mông ở xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái lại được tổ chức nhằm mục đích bảo vệ rừng, cũng như phát huy phong tục tập quán truyền thống lâu đời của người Mông xã Nà Hẩu. Đây là nghi lễ truyền thống có ý nghĩa lớn nhất, quan trọng nhất trong năm đối với người dân nơi đây và còn được gọi là “Tết rừng”. Với những giá trị và ý nghĩa quan trọng, tháng 12/2024, Lễ cúng rừng Nà Hẩu đã được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Thầy mo thực hiện nghi lễ cúng Thần rừng.

Lễ cúng rừng hay tết rừng đã trở thành một tập quán lâu đời để người Mông xã Nà Hẩu nhớ về cội nguồn. Tết rừng đã có từ khi người Mông Nà Hẩu di cư đến đây lập làng, lập bản và trở thành nét sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng dân gian, tạo ra sắc thái văn hóa riêng của người Mông nơi đây. Theo truyền thống, thì Tết rừng Nà Hẩu sẽ được tổ chức vào ngày âm lịch cuối cùng của tháng Giêng hằng  năm.

Đối với đồng bào Mông xã Nà Hẩu, rừng luôn là nguồn sống, che chở cho đồng bào. Tết rừng được xây dựng dựa trên ý nghĩa lịch sử truyền thống và tập tục lâu đời của dân tộc Mông với ý nghĩa cảm tạ trời đất, cảm ơn thần rừng thần núi, cầu mong các vị thần che chở, bảo vệ và giúp người Mông Nà Hẩu có cuộc sống mạnh khỏe, hạnh phúc và bình yên; cho cây cối, gia súc, gia cầm phát triển, cho sự trường tồn của các dòng họ cùng với màu xanh ngút ngàn của những cánh rừng nguyên sinh.

Lễ hội Tết rừng Nà Hẩu diễn ra gồm có phần lễ và phần hội. Lễ hội cúng rừng mở đầu bằng phần rước lễ vật lên khu rừng cấm. Những nghi thức độc đáo, trang nghiêm của buổi lễ được diễn ra ở cửa rừng, nơi có nhiều cây cổ thụ lớn. Trên bàn thờ bằng đá, được đặt dưới gốc cây lớn nhất, là lễ vật để dâng cúng thần rừng gồm: một con gà trống lông trắng, một con gà mái lông đen, một con lợn đen do 6 thanh niên người Mông chưa lập gia đình rước từ trung tâm xã đến cửa rừng, rượu, hương, giấy bản… để dâng cúng thần rừng. Thầy mo hành lễ đốt 48 nén hương, rót rượu, xôi bày tại 4 góc ban thờ, sau đó thổi một hồi tù và, đánh một hồi mõ để bắt đầu làm lễ. Phần làm lễ được chia làm hai phần cúng lễ sống và lễ chín, khấn cầu mưa thuận gió hòa, nhân dân phát triển kinh tế, bảo vệ rừng, không phá hay khai thác rừng.

Thực hiện xong nghi lễ cúng tế Thần rừng, người dân các thôn, bản tập trung dưới khu rừng thiêng của thôn mình để cùng mổ lợn liên hoan. Sau lễ hội là phong tục cấm rừng trong ba ngày. Theo tập tục, đồng bào dân tộc Mông trong xã Nà Hẩu nghỉ kiêng ăn Tết rừng ba ngày để tạ ơn thần rừng. Trong ba ngày này, mọi người phải tuyệt đối thực hiện các điều kiêng kỵ đã được quy định theo luật tục: không đi vào rừng chặt cây xanh, không đem lá xanh từ rừng về nhà, không đào củ, bẻ măng…

Cùng với phần lễ, người dân trên địa bàn xã Nà Hẩu và các xã lân cận đã hòa mình trong không khí vui tươi với các tiết mục văn nghệ và hoạt động thể thao mang đậm bản sắc dân tộc như đẩy gậy, kéo co, bắn nỏ, tham quan, mua sắm. Tại khu vực chợ quê sẽ bày bán các sản vật của người dân bản địa.

Tín ngưỡng thờ Thần rừng của đồng bào Mông nơi đây đã được truyền qua nhiều thế hệ. Lễ hội Tết rừng gắn với những quy định bảo vệ rừng, đã trở thành ngày hội văn hóa cộng đồng độc đáo của xã Nà Hẩu từ nhiều năm nay nhằm tuyên truyền giáo dục bảo vệ rừng nguyên sinh đồng thời là dịp quảng bá nhân rộng thúc đẩy ý thức giữ rừng, phát triển sinh hoạt văn hóa cộng đồng của các dân tộc, từng bước thu hút khách du lịch đến thăm quan rừng sinh thái, khám phá sự kỳ thú của cánh rừng nguyên sinh, thưởng thức các sản phẩm ẩm thực của người dân làm ra, từ đó tạo điều kiện phát triển du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái lâu dài bền vững.

Đồng bào Mông xã Nà Hẩu ăn Tết rừng.

Năm 2025, huyện Văn Yên sẽ tổ chức nhiều hoạt động đặc sắc tại Lễ công bố Quyết định và trao chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia “Lễ Cúng rừng” của người Mông xã Nà Hẩu. Theo Kế hoạch, UBND huyện Văn Yên sẽ tổ chức Lễ công bố Quyết định và trao Chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia “Lễ Cúng rừng của người Mông, xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái” trong 2 ngày 26 - 27/02/2025 (tức ngày 29 - 30 tháng Giêng năm Ất Tỵ) tại xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên.

Một trong những điểm nhấn của sự kiện này là đêm nghệ thuật “Văn Yên: Âm vang Tết rừng - Sáng bừng Nà Hẩu” do đạo diễn Lê Thế Song làm Tổng đạo diễn. Chương trình góp phần tuyên truyền sâu rộng về Lễ Cúng rừng của người Mông ở xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên, nâng cao ý thức bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa trên địa bàn trong phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Sau Lễ công bố Quyết định và trao Chứng nhận, sẽ diễn ra Đêm hội đại ngàn với chủ đề “Cùng say giữa đại ngàn” vào 21h30, ngày 26/02/2025, tại Sân vận động xã Nà Hẩu.

Chương trình tổng duyệt diễn ra vào tối ngày 25/2/2025.

Nghi lễ cúng rừng bắt đầu từ 8h00, ngày 27/02/2025 (ngày 30 tháng Giêng năm Ất Tỵ), tại 3 điểm cúng rừng truyền thống của xã Nà Hẩu: Thôn Trung Tâm, thôn Bản Tát, thôn Ba Khuy. Sau đó là hoạt động ăn Tết rừng cùng đồng bào dân tộc Mông.

Nhân dịp này, huyện Văn Yên cũng tổ chức nhiều hoạt động như: “"Giải chạy khám phá giữa đại ngàn", bắt đầu từ 07h30’, ngày 26/2/2025 (ngày 29 tháng Giêng năm Ất Tỵ); Tổ chức thi đấu và biểu diễn các trò chơi dân gian, tiết mục văn hóa văn nghệ của người Mông, từ 8h00’, ngày 26/2/2025 đến 16h00’, ngày 27/2/2025; Tổ chức Chợ quê người Mông với chủ đề "Chợ phiên giữa đại ngàn", với quy mô 20 gian hàng, trong 02 ngày, ngày 26-27/02/2025, tại sân vận động xã Nà Hẩu.

Các hoạt động tham quan, du lịch gồm: Mô hình rèn cơ khí truyền thống của người Mông tại gian hàng chợ quê; mô hình thêu thổ cẩm trang phục người Mông tại hộ gia đình bà Mua Thị Sâu, Giàng Thị Dở (thôn Bản Tát); trải nghiệm hoạt động bắt ốc tại hộ gia đình ông Giàng A Châu và bà Ly Thị Dua. Thăm quan, trải nghiệm các điểm du lịch: Săn mây đỉnh Ba Khuy; thác Bản Tát, thác Tiên, Hang Dơi, Hang Vàng, rừng nguyên sinh. Thăm quan, trải nghiệm thưởng thức các món ẩm thực: cá tầm, gà đen, lợn bản địa, ốc dạ, rau dớn, rau cải, rau đắng – sản phẩm của người Mông Nà Hẩu tại các gian hàng chợ quê. Thăm quan, trải nghiệm thưởng thức các tiết mục dân ca, dân vũ của người Mông: kèn môi, kèn lá, múa khèn, múa gậy sênh tiền, hát đối (tại khu vực đối diện điểm lên cúng rừng thôn Bản Tát)./.